W poprzednim artykule omawialiśmy pojęcia plagiatu, inspiracji oraz praw autorskich w sztuce, próbując rozwikłać często niejasne granice między twórczym nawiązaniem a bezprawnym kopiowaniem.
Wielu artystów czerpie inspirację z otaczającego świata, korzystając z różnorodnych źródeł – fotografii, tutoriali, a nawet dzieł innych twórców. Jednak czy każda forma inspiracji jest dozwolona? Gdzie kończy się dozwolone przetworzenie, a zaczyna naruszenie cudzych praw?
W tym artykule przyjrzymy się bliżej prawnym aspektom wykorzystywania zdjęć oraz tutoriali w malarstwie.
W dobie internetu, gdzie dostęp do niezliczonych materiałów referencyjnych jest na wyciągnięcie ręki, coraz częściej pojawiają się pytania o zgodność takich praktyk z prawem autorskim.
Czy namalowanie obrazu na podstawie znalezionego w sieci zdjęcia jest legalne?
Jakie prawa ma fotograf wobec artysty, który wykorzystał jego pracę?
Czy korzystanie z tutoriali malarskich oznacza, że tworzona na ich podstawie praca jest w pełni autorska?
Zrozumienie tych kwestii jest kluczowe zarówno dla początkujących artystów, jak i doświadczonych twórców, którzy chcą świadomie kształtować swoją działalność twórczą w zgodzie z obowiązującymi przepisami. W tym artykule przeanalizujemy kluczowe regulacje prawne, przytoczymy przykłady i rozwiejemy wątpliwości dotyczące wykorzystania cudzych materiałów w procesie twórczym.
********
Korzystanie z cudzych zdjęć w malarstwie – co na to prawo?
Wykorzystanie cudzych zdjęć jako podstawy do stworzenia obrazu jest częstą praktyką w sztuce, ale wiąże się z pewnymi ograniczeniami wynikającymi z prawa autorskiego.
To, czy można legalnie namalować obraz na podstawie zdjęcia, zależy od kilku czynników, takich jak:
• status prawny zdjęcia (czy jest chronione prawem autorskim),
• stopień zależności obrazu od zdjęcia,
• zgoda autora zdjęcia,• ewentualna transformacja i twórcza ingerencja w zdjęcie.
1. Czy zdjęcie podlega ochronie prawnoautorskiej?
Tak! Fotografie są utworami chronionymi prawem autorskim, jeśli spełniają kryteria twórczości i oryginalności (art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Oznacza to, że:
- Jeśli zdjęcie jest efektem indywidualnej twórczości (np. artystyczna fotografia), to podlega ochronie.
- Nie można go kopiować, przerabiać ani wykorzystywać bez zgody autora.
- Nawet jeśli praca malarska jest odtworzeniem zdjęcia za pomocą „pociągnięciem pędzla”, to nadal może to być naruszeniem prawa.
Nie są chronione zdjęcia, które nie mają charakteru twórczego, np.:
• proste zdjęcia dokumentacyjne,
• zdjęcia techniczne (np. skany, zdjęcia rentgenowskie),
• niektóre zdjęcia stockowe (ale uwaga na licencję!).
Ponadto trudno mówić o ochronie przeciętnego zdjęcia znanego budynku czy innego miejsca- jeśli nie wyróżnia się ono specjalnym artyzmem i jest bardziej zdjęciem użytkowym niż innym.
Niektóre motywy są tak popularne, że większość wykonanych im zdjęć będzie po prostu przeciętna i będzie można uznać ją za zdjęcie stricte dokumentacyjne.
Inaczej sprawa się ma ze zdjęciami mającymi w sobie elementy artyzmu – ewidentnie ustawianymi i planowanymi (kompozycja, światło, rozmycie, inne efekty artystyczne). Ich użycie w każdym jednym przypadku będzie wymagało zgody autora (chyba, że jest oznaczone jako wolne do użycia).
PRZYKŁADY:
1 zdjęcie zwykłe, 2 zdjęcie mające charakter artystycznego
(zdjęcia użyte do zobrazowania są autorstwa Oliwii Starczewskiej)
2. Czy można namalować obraz na podstawie cudzego zdjęcia?
TAK, jeśli:
- Masz zgodę autora zdjęcia.
- Zdjęcie pochodzi z domeny publicznej lub ma licencję CC0 (Creative Commons Zero).
- Fotografia jest jedynie inspiracją (np. zmieniona kompozycja, inna sceneria, dodane własne elementy).
NIE, jeśli:
- Obraz jest wiernym odwzorowaniem zdjęcia (tzw. fotorealizm bez zgody fotografa).
- Zdjęcie pochodzi z zasobów objętych prawami autorskimi i nie masz zgody jego autora. - Przedstawia osoby, które nie wyraziły zgody na publikację ich wizerunku.
3. Co jeśli zdjęcie zostało przerobione w malarstwie?
Pytanie, czy obraz jest "opracowaniem" (czyli przekształceniem zdjęcia), czy też "inspiracją", jest kluczowe.
Jeśli obraz jest bardzo podobny do zdjęcia, może zostać uznany za opracowanie (art. 2 ust. 2 ustawy o prawie autorskim). W takim przypadku:
- Musisz mieć zgodę fotografa.
- Fotograf nadal ma prawa do oryginalnego zdjęcia i może sprzeciwić się jego wykorzystaniu.
Jeśli obraz bazuje na zdjęciu, ale znacząco różni się pod względem stylu, kompozycji czy elementów, może być traktowany jako inspiracja. W takim przypadku nie jest wymagane pozwolenie autora zdjęcia.
4. Zdjęcia ze źródeł internetowych – czy można malować na ich podstawie?
Większość zdjęć w internecie podlega ochronie prawnoautorskiej, nawet jeśli nie ma przy nich znaku copyright lub są opublikowane na Instagramie, Facebooku czy Google Grafika.
Bezpieczne źródła zdjęć do wykorzystania w malarstwie:
- Domena publiczna – np. Wikimedia Commons, Europeana, Flickr (CC0).
- Banki zdjęć z licencją Creative Commons – np. Unsplash, Pexels, Pixabay (ale sprawdź licencję!).
- Własne zdjęcia – masz do nich pełne prawa.
- Zdjęcia zakupione na stockach komercyjnych – np. Adobe Stock, Shutterstock (zgodnie z licencją).
- zdjęcia z albumów na grupach tematycznych- o ile są udostępnione do użytku (IA ma takie)
Nielegalne źródła:
- Google Grafika – większość zdjęć jest objęta prawem autorskim.
- Instagram, Facebook, Pinterest – publikacja zdjęcia nie oznacza utraty praw przez autora.
- Cudze fotografie bez zgody fotografa.
5. Wizerunek osób na zdjęciach – dodatkowe ograniczenia
Nawet jeśli zdjęcie nie jest chronione prawem autorskim, może przedstawiać osoby prywatne, których wizerunek podlega ochronie (art. 81 ustawy o prawie autorskim).
Nie można namalować i rozpowszechniać portretu osoby bez jej zgody, jeśli jest ona rozpoznawalna.
Zgoda nie jest wymagana, jeśli osoba jest częścią tłumu lub jest postacią publiczną (ale tylko w kontekście pełnienia funkcji publicznych).
Przykład:
Możesz namalować własną wersję Mona Lisy – nikt nie ma praw do jej wizerunku.
Nie możesz namalować obrazu na podstawie prywatnego zdjęcia innej osoby i sprzedawać go bez jej zgody.
6. Jak zabezpieczyć się przed naruszeniem praw autorskich podczas malowania?
Uzyskaj pisemną zgodę fotografa, jeśli chcesz korzystać z jego zdjęć.
Korzystaj ze zdjęć stockowych z odpowiednią licencją (np. „do użytku komercyjnego bez modyfikacji” lub „do dowolnego użytku”).
Wybieraj zdjęcia z domeny publicznej – tam nie musisz martwić się o prawa autorskie.
Jeśli malujesz na podstawie zdjęcia – wprowadź twórcze zmiany, aby nie było to proste odwzorowanie.
Podawaj źródło inspiracji, jeśli bazujesz na cudzej pracy (nie zawsze wystarczy, ale może pomóc uniknąć nieporozumień).
7. Podsumowanie – czy można malować na podstawie cudzych zdjęć?
Bez zgody autora zdjęcia:
- Tak, jeśli zdjęcie jest w domenie publicznej.
- Tak, jeśli obraz różni się od zdjęcia (np. inne tło, inne kolory, zmieniona kompozycja).
- Nie, jeśli to dokładna kopia zdjęcia.
- Nie, jeśli zdjęcie przedstawia osobę prywatną i obraz ma być publicznie udostępniony.
Za zgodą autora zdjęcia:
- Możesz namalować obraz 1:1 na podstawie zdjęcia i sprzedawać go (o ile na sprzedaż autor też wyraził zgodę).
Jeśli zdjęcie jest twoje:
- Możesz swobodnie je wykorzystać do malowania. Chyba, że masz na nim osobę która nie zezwoliła na wykorzystanie jej wizerunku.
********
Korzystanie z cudzych tutoriali, filmów i lekcji w malarstwie – co na to prawo?
W dzisiejszych czasach wielu artystów uczy się malarstwa poprzez tutoriale, kursy online, filmy na YouTube czy lekcje płatne i darmowe.
Jednak pojawia się pytanie – czy można kopiować efekty tych lekcji i sprzedawać własne prace? Czy wykonanie obrazu krok po kroku według instrukcji nauczyciela nie narusza praw autorskich?
Odpowiedź nie jest jednoznaczna i zależy od kilku czynników, takich jak:
• status prawny tutorialu (czy jest objęty prawami autorskimi – praktycznie każdy będzie),
• sposób, w jaki z niego korzystasz,
• stopień twórczej ingerencji w finalną pracę.• uzyskanie zgody autora kursu/warsztatów/etc
1. Czy tutoriale i kursy podlegają ochronie prawnoautorskiej?
Tak! Wszystkie materiały edukacyjne – filmy, kursy, e-booki, nagrania, a nawet instrukcje krok po kroku – są chronione prawem autorskim zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Oznacza to, że:
- Nie można kopiować i rozpowszechniać cudzych materiałów (np. nagrywać kursu i udostępniać innym).
- Film, tutorial czy tekst instrukcji jest chroniony jako całość – ale sam styl malowania czy technika już nie.
PRZYKŁAD:
Nie możesz skopiować kursu online i sprzedawać jako własnego.Możesz nauczyć się techniki i wykorzystać ją w swojej twórczości.
2. Czy można malować obrazy według cudzych tutoriali i sprzedawać je?
Tak, jeśli:
- Dodajesz od siebie coś twórczego – np. zmieniasz kolory, układ, dodajesz własne elementy. Zmiana jednak musi być tak duża, aby praca nie przypominała oryginału i na pierwszy rzut oka się z nią nie kojarzyła
- Wykorzystujesz zdobytą wiedzę do stworzenia własnych unikalnych prac.
- Nie przypisujesz sobie autorstwa kompozycji wymyślonej przez twórcę tutorialu i masz jego zgodę na sprzedaż pracy.
Nie, jeśli:
- Kopiujesz obraz 1:1 i sprzedajesz go jako własne dzieło. Nawet zaznaczenie, że jest to kopia od malarza XY nie powoduje, że możesz ją sprzedać (o ile nadal obowiązują prawa autorskie- ale w sieci nie znajdziesz nic sprzed 70lat )
- Reklamujesz obraz jako „oryginalną pracę”, mimo że powstał według czyjegoś tutorialu.
- Sprzedajesz obraz jako „twój własny pomysł”, jeśli skopiowałeś cudzą kompozycję. Jest to podwójne naruszenie prawa!
PRZYKŁAD:
Możesz obejrzeć tutorial o malowaniu pejzaży w akwareli i stworzyć własny pejzaż w tym stylu.
Nie możesz namalować identycznego obrazu i sprzedawać go jako własny.
3. Kiedy tutorial staje się inspiracją, a kiedy plagiatem?
Granica między inspiracją a plagiatem jest podobna jak w przypadku malowania na podstawie zdjęć.
Inspiracja (dozwolona):
• Uczysz się techniki i stosujesz ją we własnych pracach.
• Zmieniasz kompozycję, kolorystykę, dodajesz własne elementy.
• Korzystasz z tutorialu jako punktu wyjścia, ale tworzysz coś nowego.
Plagiat (niedozwolony):
• Kopiujesz obraz 1:1 i podpisujesz jako własne dzieło.
• Malujesz dokładnie według wzoru z tutorialu i sprzedajesz obraz.
• Próbujesz nauczać innych, wykorzystując czyjeś materiały bez zgody autora.
PRZYKŁAD:
Jeśli tutorial uczy malowania abstrakcyjnych kwiatów – możesz wykorzystać tę wiedzę, ale nie kopiować dokładnie tej samej kompozycji.Jeśli kurs pokazuje konkretną scenę fantasy i malujesz dokładnie to samo – jest to kopiowanie, nie inspiracja.
4. Czy można sprzedawać prace wykonane na podstawie kursu online lub warsztatów odbytych u artysty?
Zależy to od licencji i warunków kursu! Zwykle jest podobnie jak w przypadku tutoriali.
Rodzaje kursów a prawo do sprzedaży prac:
- Kursy otwarte (np. darmowe tutoriale YouTube) – można się inspirować, ale trzeba koniecznie dodać coś od siebie i prace zmienić w takim stopniu, aby nie kojarzyła się z oryginałem. One tez sa objęte prawami autorskimi.
- Kursy płatne z prawem do sprzedaży – niektóre kursy zezwalają na sprzedaż prac, ale często wymagają podania autora inspiracji.
- Kursy z wyraźnym zakazem sprzedaży prac – niektóre kursy, np. warsztaty autorskie, mogą mieć regulamin zabraniający sprzedaży wykonanych prac.
- Warsztaty- mają w założeniu na celu nauczenie kursanta nowej techniki i trików. Prace powstałe na warsztatach są pracami „do szuflady” – można je sobie powiesić na ścianie, ale nie można sprzedać. Chyba, że umówisz się ze swoim nauczycielem na coś innego – niektórzy znani twórcy pozwalają na sprzedaż kopii np. na cele charytatywne 🙂 Mniejsza część pozwala ot tak sobie zarobić.
Jeśli nie wiesz jakie masz prawa realizując kurs- napisz do jego autora i zapytaj !!
5. Czy można uczyć innych na podstawie cudzych kursów?
Nie można po prostu powtórzyć treści czyjegoś kursu i sprzedawać go jako własnego. Jest to taki sam rodzaj plagiatu jak każdy inny!
Nawet darmowe demo malowane podczas wydarzenia które nie przynosi korzyści finansowych- jest zabronione i stanowi naruszenie prawa.
Zabronione:
• Odtwarzanie czyjegoś kursu i pobieranie za to opłat.
• Przepisywanie cudzych lekcji i publikowanie jako własnych.
• Nagrywanie takiego samego/bardzo podobnego i jednoznacznie kojarzącego się z oryginałem materiału i udostępnianie go za korzyści majątkowe i bez korzyści.
Dozwolone:
• Tworzenie własnych kursów opartych na zdobytej wiedzy, ale w oparciu o własny styl.
• Przekazywanie własnych interpretacji technik, a nie kopiowanie cudzych instrukcji słowo w słowo.
• Stworzenie kursu/tutorialu w którym prezentuje się techniki poznane od innych twórców, jednak w oryginalnym ujęciu i połączeniu, a nie kopii 1 do 1. Takie podejście wymaga też wybrania oryginalnego tematu.
6. Jak legalnie korzystać z tutoriali i kursów?
- Ucz się technik, ale twórz własne kompozycje. Szukaj swojego stylu który chciałbyś zaprezentować publice. Po co pokazywac coś, co już jest gotowe i możliwe do kupienia?
- Jeśli bazujesz na cudzym tutorialu – podaj źródło inspiracji! Nie tylko dzięki temu nie łamiesz prawa (zasada cytatu omówiona w poprzednim artykule), ale także pokazujesz otwarcie, że doceniasz swojego nauczyciela i to, że dzięki niemu mogłeś stworzyć tak dobra pracę że możesz ją zaprezentować światu !
- Sprawdź licencję kursu, zanim sprzedasz swoje prace. Zapytaj autora, czy dopuszcza sprzedaż. Jeśli masz wątpliwości- odstąp od sprzedaży !
- Nie kopiuj tutorialu i nie ucz innych bez zgody autora. To brak szacunku dla ciężkiej pracy autora którą włożył w nagranie kursu. Jeśli czujesz się na siłach możesz swoim uczniom pokazać triki które wyniosłeś z lekcji od różnych nauczycieli- ale niech to będą pojedyncze triki (np. sposób kryskania czy rozlania farby) a nie całe kombinacje właściwie dla danego artysty.
- Jeśli planujesz wystawę lub szersze pokazanie prac które wykonałeś na warsztatach i kursach- zapytaj autora co o tym sądzi. Koniecznie też zamieśc informację, na podstawie czyjej lekcji wykonałeś pracę! Wielu artystów nie ma nic przeciwko aby ich uczniowie chwalili się jak wiele od nich wynoszą i pokazywali takie obrazy. Dla nich to często duma z wyuczonego nowicjusza. Może jednak zdarzyć się tak, że ktoś sobie nie życzy takiej działalności i należy to uszanować.
- bezwzględnie NIE WYSYŁAJ prac z tutoriali czy kursów na konkursy- nawet jeśli w regulaminie nie pisze jasno, że praca ma być unikatowa i autorska. Wysłanie pracy kursowej to brak szacunku dla nauczyciela- bo jeśli wygrasz, to właściwie komu należy się nagroda? Tobie, czy jemu - skoro koncepcja i oryginał należały do niego a ty tylko zrobiłeś kopię?
PRZYKŁAD DOBREJ PRAKTYKI:Jeśli artysta na YouTube pokazuje, jak malować pejzaż, a Ty tworzysz swój własny pejzaż w tym stylu – wszystko w porządku. Jeśli natomiast kopiujesz dokładnie jego obraz i sprzedajesz go – jest to łamanie prawa.
7. Podsumowanie – gdzie leży granica?
Korzystanie z tutoriali w nauce – TAK.
Sprzedawanie kopii cudzych prac – NIE.
Tworzenie własnych wersji z inspiracją z kursu – TAK.
Sprzedawanie pracy wykonanej na podstawie kursu – TO ZALEŻY (sprawdź licencję).
Uczenie innych na podstawie cudzych materiałów – NIE, jeśli kopiujesz treści 1:1.
Podsumowując, kwestie prawne związane z wykorzystaniem zdjęć i tutoriali w malarstwie nie są tak oczywiste, jak mogłoby się wydawać. Choć inspiracja jest naturalnym elementem procesu twórczego, ważne jest, aby znać granice wynikające z prawa autorskiego i unikać naruszeń, które mogą prowadzić do konsekwencji prawnych.
Kluczowe zasady, o których warto pamiętać, to szacunek dla praw twórców oryginalnych materiałów, umiejętność rozróżniania inspiracji od kopiowania oraz świadome korzystanie z dostępnych zasobów – czy to zdjęć, czy materiałów edukacyjnych. W przypadku wątpliwości zawsze warto sprawdzić, czy dane zdjęcie jest objęte licencją umożliwiającą jego przetworzenie, lub uzyskać zgodę autora.
Dla artystów niezwykle istotne jest nie tylko przestrzeganie prawa, ale także kształtowanie własnego, unikalnego stylu. Czerpanie z różnych źródeł jest naturalne, ale to osobista interpretacja i kreatywność decydują o wartości artystycznej dzieła. Świadome podejście do praw autorskich nie tylko chroni przed nieprzyjemnymi konsekwencjami, ale także buduje etyczne podejście do twórczości, które jest fundamentem profesjonalizmu w sztuce.
********
TEN TEKST JEST CZĘŚCIĄ WALENTYNKOWEJ KAMPANII
UDOSTĘPNIJ JEŚLI CHCESZ SZERZYĆ ŚWIADOMOŚĆ DOBRYCH PRAKTYK W MALARSTWIE I JESTEŚ PRZECIWKO PLAGIATOWI I ZŁODZIEJSTWU !!!