Malarstwo akwarelowe, z jego subtelnymi przejściami kolorystycznymi, lekkością i nieprzewidywalnością techniki, jest jednym z najbardziej fascynujących i wymagających rodzajów sztuki.
Artyści na całym świecie czerpią inspirację z natury, dzieł mistrzów oraz twórczości współczesnych malarzy, nieustannie rozwijając swój warsztat i poszukując własnego stylu. Jednak w świecie sztuki często pojawia się pytanie: gdzie kończy się inspiracja, a zaczyna plagiat?
Granica między inspiracją a kopiowaniem jest płynna i często trudna do jednoznacznego określenia.
Wielu artystów uczy się poprzez studiowanie prac innych twórców, analizując ich techniki, kompozycje czy sposób operowania kolorem. Kopiowanie znanych dzieł w celach edukacyjnych jest powszechną praktyką i od wieków stanowi element kształcenia artystycznego. Problem pojawia się wtedy, gdy twórca przedstawia czyjąś pracę jako własną lub w sposób niemal identyczny odtwarza cudze kompozycje bez podania źródła inspiracji.
W dobie internetu i mediów społecznościowych, gdzie dzieła sztuki krążą błyskawicznie i mogą być udostępniane bez zgody autorów, temat plagiatu w malarstwie akwarelowym staje się jeszcze bardziej istotny.
Artyści publikują swoje prace na Instagramie, Pinterest czy Facebooku, gdzie z jednej strony zyskują możliwość dotarcia do szerokiej publiczności, ale z drugiej – narażeni są na nieautoryzowane wykorzystanie ich twórczości. W takich warunkach łatwo zatrzeć granicę między inspiracją a bezpośrednim kopiowaniem.
W niniejszym artykule przyjrzymy się, czym różni się inspiracja od plagiatu w malarstwie akwarelowym, jakie są etyczne i prawne konsekwencje kopiowania cudzych prac oraz jak artyści mogą chronić swoją twórczość. Omówimy także, jak znaleźć własny styl i czerpać inspirację w sposób twórczy, unikając ryzyka nieświadomego naruszenia praw autorskich.
************
W polskim prawie autorskim granica między inspiracją a plagiatem jest dość płynna i zależy od konkretnego przypadku. Kluczowe znaczenie mają przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 roku oraz orzecznictwo sądowe.
Ustawa o prawie autorskim to akt prawny regulujący zasady ochrony twórczości intelektualnej, w tym dzieł literackich, muzycznych, plastycznych, filmowych, naukowych i wielu innych. W Polsce podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Co reguluje ustawa o prawie autorskim?
1. Ochronę praw autorskich – zapewnia twórcom wyłączne prawo do korzystania ze swoich dzieł oraz decydowania o ich rozpowszechnianiu.
2. Podział praw autorskich – wyróżnia prawa autorskie osobiste (niezbywalne, np. prawo do podpisania dzieła własnym nazwiskiem) oraz prawa autorskie majątkowe (dotyczące korzystania z dzieła w celach zarobkowych).
3. Czas trwania ochrony – prawa autorskie majątkowe obowiązują przez całe życie twórcy oraz 70 lat po jego śmierci.
4. Zasady dozwolonego użytku – określa sytuacje, w których można korzystać z dzieł bez zgody autora, np. cytowanie fragmentów utworów w celach edukacyjnych.
5. Ochronę przed plagiatem – zakazuje kopiowania, rozpowszechniania i podpisywania się pod cudzym dziełem bez zgody autora.
6. Konsekwencje naruszenia praw autorskich – przewiduje kary cywilne i karne dla osób, które bezprawnie wykorzystują cudze utwory.
Ustawa ta ma kluczowe znaczenie w kontekście malarstwa, w tym malarstwa akwarelowego, ponieważ określa, w jakim zakresie można inspirować się cudzymi pracami, a kiedy ich kopiowanie staje się naruszeniem prawa.
************
Inspiracja a plagiat – podstawowe różnice
1. Inspiracja – polega na czerpaniu pomysłów, motywów, czy stylu innego twórcy, ale stworzone dzieło jest samodzielne i oryginalne. Inspiracja nie narusza praw autorskich.
2. Plagiat – to przywłaszczenie cudzego utworu lub jego części i przedstawienie jako własnego. Może przybrać formę:
o bezpośredniego skopiowania (np. namalowanie identycznego obrazu i podpisanie go własnym nazwiskiem),
o częściowego skopiowania (np. przejęcie znaczących fragmentów czy kluczowych elementów kompozycji),
o opracowania (przeróbki) – jeśli nie uzyskano zgody autora oryginału (np. namalowanie obrazu na podstawie czyjegoś dzieła bez zgody, ale z modyfikacjami).
Jak odróżnić inspirację od plagiatu w malarstwie?
• Jeśli twórca przetwarza ogólną koncepcję, styl lub tematykę, ale tworzy własną, oryginalną pracę – jest to inspiracja.
• Jeśli dzieło jest rozpoznawalnie podobne do oryginału pod względem układu, kompozycji, detali – może być uznane za plagiat.
• Elementy ogólne (np. motyw morza, martwa natura, impresjonistyczny styl) nie podlegają ochronie, ale konkretna forma ich przedstawienia już tak.
Granica prawna – kluczowe przepisy
• Art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim: ochronie podlega „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze”.
• Art. 2 ust. 2: opracowanie cudzego utworu (np. przeróbka obrazu) wymaga zgody autora oryginału.
• Art. 115 i 116: plagiat jest przestępstwem – grozi za niego grzywna, ograniczenie wolności lub kara do 3 lat więzienia.
Przykłady w praktyce
• Inspiracja: Artysta maluje nowoczesną wersję "Damy z gronostajem" Leonarda da Vinci, zachowując jedynie motyw kobiety i zwierzęcia, ale zmieniając technikę i detale.
• Plagiat: Artysta kopiuje obraz w całości i podpisuje własnym nazwiskiem – w teorii mamy do czynienia z plagiatem, ale jednocześnie prawo nie chroni już obrazu, bo od śmierci autora minęło ponad 70lat. Zatem zastosowanie ma podwójny przepis i osoba robiąca kopię nie powinna być pociągnięta do odpowiedzialności. Nadal jednak nie może kopii podpisać swoim nazwiskiem (musi uznać autorstwo Leonarda).
Gdyby ktoś jednak zrobił to samo np. z dowolną pracą Tamary Lempickiej to miałby już problem (data śmierci to rok 1980) i jego kopia byłaby czystym plagiatem i podpadała pod ochronę prawną.
WARTA UWAGI ciekawostka na temat „Damy z łasiczką” i walki o prawo do przeróbki. Polecam jako lekturę dodatkową bo tutaj duża Fundacja nie do końca zna polskie prawo
https://di.com.pl/wlasciciele-damy-z-lasiczka-zabraniaja-przerabiania-zdjec-obrazu-awi-50728
************
Prawa autorskie w malarstwie w Polsce – granica między inspiracją a plagiatem
Jak już wiecie z poprzednich akapitów ochrona prawna przysługuje twórcom utworów plastycznych, w tym obrazów, grafik, ilustracji oraz innych dzieł wizualnych. Jednak granica między inspiracją a plagiatem bywa niejednoznaczna i często wymaga indywidualnej analizy.
1. Co podlega ochronie w malarstwie?
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim ochronie podlega każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, niezależnie od wartości artystycznej czy przeznaczenia.
Ochronie prawnoautorskiej podlegają m.in.:
- Kompozycja dzieła
- Układ elementów
- Styl i charakterystyczna technika artystyczna
- Oryginalne połączenie barw i form
- Indywidualna koncepcja
Nie podlegają ochronie same idee, techniki czy motywy, np.:
- Pomysł na obraz w stylu surrealistycznym
- Temat pejzażu górskiego- Wybór konkretnej palety kolorów
2. Inspiracja a plagiat – jak to ugryźć w praktyce?
Inspiracja (legalna)
Inspiracja oznacza czerpanie pomysłów z innego dzieła, ale bez kopiowania jego konkretnych elementów. Nowe dzieło musi zachować oryginalność i twórczy charakter.
Przykłady inspiracji:
Artysta tworzy własną wersję motywu „Słoneczników” Van Gogha, ale zmienia styl i kompozycję.
Malarz nawiązuje do twórczości Moneta, stosując podobne pociągnięcia pędzla i technikę impresjonizmu, ale tworzy własne, oryginalne dzieła.
Obraz bazuje na znanym motywie (np. anioły, mitologia grecka), ale przedstawia go w nowoczesnej formie i z indywidualną interpretacją.
Na fali popularności np. Nicolasa Lopeza akwareliści wykonują obrazy przedstawiające swoje motywy, ale przy użyciu farby Lunar Black oraz technik które Nico pokazywał na demach i warsztatach. Stworzona praca jest jednak oryginalna pod względem pomysłu.
Inspiracja jest dozwolona i nie narusza prawa autorskiego.
Plagiat (nielegalny)
Plagiat polega na bezpośrednim kopiowaniu lub nieznacznej modyfikacji cudzej pracy i przedstawianiu jej jako własnej.
Przykłady plagiatu:
Skopiowanie obrazu innego artysty i podpisanie go własnym nazwiskiem.
Zmiana kolorystyki i kilku detali w obrazie, ale zachowanie oryginalnej kompozycji i układu elementów.
Sprzedaż reprodukcji cudzych dzieł jako własnych prac bez zgody autora.
Zagraniczny malarz „zapożycza” znany motyw Michała Suffczynskiego, dokłada z przodu kilka lilii wodnych, po czym podpisuje obraz swoim nazwiskiem.
Plagiat narusza prawo autorskie i może skutkować konsekwencjami prawnymi !!!
************
3. Opracowanie (przeróbka) – czy wymaga zgody autora?
Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy, opracowanie cudzego dzieła (np. przeróbka, adaptacja, kolaż) wymaga zgody autora oryginału. Oznacza to, że:
a) Jeśli artysta chce stworzyć dzieło na podstawie innego obrazu, ale zmienia jego kompozycję, kolorystykę i dodaje własne elementy – wciąż może potrzebować zgody twórcy oryginału.b) Dzieła znajdujące się w domenie publicznej (np. obrazy mistrzów renesansu) można przerabiać bez zgody, o ile nie narusza się osobistych praw autorskich.
************
4. Ochrona praw autorskich – jak długo obowiązuje?
Prawa autorskie dzielą się na:
1. Autorskie prawa osobiste – nie wygasają nigdy i obejmują m.in. prawo do autorstwa oraz integralności dzieła.
2. Autorskie prawa majątkowe – obowiązują do 70 lat od śmierci autora. Po tym czasie dzieło przechodzi do domeny publicznej i może być swobodnie wykorzystywane.
Przykład:
Obrazy Rembrandta czy Jana Matejki znajdują się w domenie publicznej, więc można je kopiować i sprzedawać bez naruszenia prawa.Ale nie można przypisywać sobie ich autorstwa – naruszałoby to autorskie prawa osobiste.
************
5. Konsekwencje prawne plagiatu
Jeśli artysta dopuszcza się plagiatu, może ponieść konsekwencje na podstawie art. 115–116 ustawy o prawie autorskim.
Możliwe kary:
- Grzywna
- Kara ograniczenia wolności
- Kara do 3 lat pozbawienia wolności (w przypadku znacznej szkody)
- Obowiązek zapłaty odszkodowania autorowi oryginalnego dzieła
Dodatkowo, plagiator może zostać pozwany w procesie cywilnym o zadośćuczynienie i zaprzestanie naruszania praw autorskich.
************
6. Jak zabezpieczyć swoje prawa jako artysta?
- Sygnowanie dzieła – podpis na obrazie, wodne znaki w cyfrowych pracach.
- Rejestracja w bazach – np. w ZAiKS, Copyright Polska (w zalezności od typu utworu)
- Publikowanie z datą – na stronach internetowych, w katalogach, mediach społecznościowych.
- Wykorzystanie blockchain i NFT – jako cyfrowe potwierdzenie autorstwa. Niby podawane jako metoda ale osobiście nie mam z tym doświadczenia i nie mogę powiedzieć nic więcej.
************
7. Dozwolony użytek własny
Choć prawo jasno definiuje wszelkie kopie współczesnych dzieł jako plagiat- czyli czyn z gruntu karalny, to istnieje jednak mały wyjątek od powyższego. Często określa się go jako „dozwolony użytek własny”.
O tym, czym dokładnie jest polecam poczytać chociażby tutaj – w Wikipedii. Mają nieźle opisaną tę kwestię więc dla dociekliwych zostawiam link:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Dozwolony_u%C5%BCytek_prywatny
Tymczasem w skrócie na potrzeby tekstu przyjmijmy, że dozwolony użytek własny dla osoby prywatnej to wykorzystanie utworu na potrzeby swoje i domowników.
Zatem użycie książki w ramach „dozwolonego użytku własnego” można by zrozumieć jako przeczytanie jej przez właściciela, domowników, przyjaciół.
Ale jak wiadomo – przecież taką książkę można potem legalnie sprzedać albo oddać do biblioteki i jest to zgodne z prawem. I faktycznie, tak właśnie jest – do momentu kiedy odsprzedaje się oryginał a nie zarabia na jego powielaniu. Zrobienie na własną rękę ksera całości albo fragmentu – musi pozostać w rękach osoby posiadającej oryginał albo jej najbliższych. Nie wolno ich sprzedawać albo udostępniać dalej.
Podobnie jest z obrazem – usankcjonowane jest zrobienie kopii dla siebie i może ona wisieć na Twojej ścianie czy może nawet na ścianie Twojej mamy- ale nie możesz tej kopii sprzedac ani zrobić komuś na zamówienie.
Zatem zakładając, że mając w rękach jakąś rzadką pozycję np. książkową- w celu archiwizacji zrobiłam sobie jej kopię w postaci zdjęć, trzymam ją na swoim dysku i wyłącznie ja jej używam- to podpada to pod dozwolony użytek własny.
Nie wolno mi jednak legalnie wrzucić jej na serwer i udostępnić mojej grupie 😉
Trochę na podobnej zasadzie działają w tym momencie prace wykonane w ramach kursów, tutoriali czy na warsztatach. Można je sobie oprawić i powiesić, można dac siostrze czy chłopakowi – ale bez zgody osoby która posiada prawa autorskie do danej pracy- nie wolno Ci tej pracy sprzedać ani powielić jej w celach zarobkowych.
Dozwolony użytek własny w kontekście obrazów w prawie polskim
W polskim prawie autorskim instytucja dozwolonego użytku własnego (art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) pozwala na korzystanie z utworów chronionych prawem autorskim bez zgody autora w określonym zakresie, pod warunkiem że odbywa się to na własny użytek osobisty.
7. 1. Zakres dozwolonego użytku własnego
Zgodnie z art. 23 ustawy o prawie autorskim:
Można bez zgody twórcy i bez wynagrodzenia korzystać z już rozpowszechnionego utworu na własny użytek osobisty.
Można także udostępniać taki utwór osobom pozostającym w bliskim związku osobistym, np. rodzinie lub znajomym.
Dotyczy to wszelkich utworów, w tym obrazów, grafik, rysunków, fotografii, filmów itp.
7. 2. Ograniczenia dozwolonego użytku własnego
Dozwolony użytek własny nie obejmuje:
Korzystania z cudzych utworów w celach zarobkowych (np. sprzedaż, umieszczanie na płatnych platformach – nie dotyczy sprzedaży oryginału obrazu i przekazania go trwale w cudze ręce).
Powielania w sposób masowy (np. drukowanie obrazów w dużej ilości i ich dalsza dystrybucja).
Publikowania w internecie – jeśli chcesz opublikować cudzy obraz w mediach społecznościowych, na blogu czy w innym miejscu dostępnym publicznie, to musisz mieć zgodę autora. Albo zastosować „cytowanie”.
7.3. Dozwolony użytek a prawo dozwolonego cytatu
Jeśli chcesz wykorzystać cudzy obraz publicznie, to możesz skorzystać z tzw. prawa cytatu (art. 29 ustawy o prawie autorskim). Można wówczas zamieścić fragment cudzego utworu w celach edukacyjnych, analizy krytycznej lub twórczego rozwinięcia – pod warunkiem podania autora i źródła.
7.4. Dozwolony użytek a AI i generowanie obrazów
Jeśli korzystasz z obrazów wygenerowanych przez sztuczną inteligencję, sytuacja może być bardziej skomplikowana – prawo autorskie wciąż dostosowuje się do tej rzeczywistości. Jednak jeśli obraz jest objęty ochroną autorską, zasady dozwolonego użytku pozostają takie same.
Podsumowanie
• Możesz korzystać z cudzych obrazów na własny, prywatny użytek. Możesz go nawet wydrukować na WŁASNEJ drukarce i sobie powiesić. Ale już usługa drukowania przez firmę w momencie kiedy osoba drukująca jest świadoma, że klient nie ma prawa do obrazu- jest nielegalna
• Nie możesz ich publikować w internecie ani wykorzystywać komercyjnie bez zgody autora.
• Możesz udostępniać obrazy bliskim osobom, ale w ograniczonym zakresie.
Jeśli chcesz użyć cudzych obrazów publicznie, sprawdź, czy możesz skorzystać z prawa cytatu. Zwykle ma to rację bytu kiedy chcesz pokazać czyjś obraz albo swoją (legalną) kopię np. na Instagramie- wówczas podpisujesz pracę, że autorem oryginału/tutorialu/kursu jest osoba XY. Nie możesz ponosić z racji tego ŻADNYCH korzyści finansowych.
************
8. Słowniczek
Inspiracja – dozwolona, jeśli nowe dzieło jest oryginalne i twórcze.
Plagiat – narusza prawo, jeśli powiela kompozycję, układ lub kluczowe elementy cudzego dzieła.
Przeróbka – wymaga zgody autora, jeśli oryginał jest chroniony prawem autorskim.Domena publiczna – dzieła starsze niż 70 lat można kopiować i modyfikować swobodnie.
Podsumowanie
Granica między inspiracją a plagiatem w malarstwie akwarelowym jest subtelna, ale niezwykle istotna zarówno z perspektywy etyki, jak i prawa autorskiego. Inspiracja polega na czerpaniu pomysłów, analizie technik i rozwijaniu własnego stylu, podczas gdy plagiat to bezpośrednie kopiowanie cudzych prac bez zgody autora.
Ustawa o prawie autorskim jasno określa prawa twórców i konsekwencje naruszenia ich własności intelektualnej. W dobie Internetu ochrona praw autorskich staje się coraz większym wyzwaniem, dlatego ważne jest, aby artyści świadomie podchodzili do tematu – zarówno w kwestii ochrony własnych prac, jak i odpowiedzialnego korzystania z cudzej twórczości.
Najlepszym rozwiązaniem dla każdego artysty jest poszukiwanie indywidualnego stylu i rozwijanie własnej kreatywności. Tylko w ten sposób można tworzyć oryginalne, autentyczne dzieła, które nie tylko unikną zarzutów o plagiat, ale także staną się inspiracją dla innych.
************
TEN TEKST JEST CZĘŚCIĄ WALENTYNKOWEJ KAMPANII
UDOSTĘPNIJ JEŚLI CHCESZ SZERZYĆ ŚWIADOMOŚĆ DOBRYCH PRAKTYK W MALARSTWIE I JESTEŚ PRZECIWKO PLAGIATOWI I ZŁODZIEJSTWU !!!